Кеңселік әдеттердің экологияға зияны

Қағаз, қаламдар, папкалар — бәрімізге кеңселік өмірдің үйреншікті бөлігі сияқты көрінеді. Бірақ осы ұсақ‑түйектердің артында орасан зор экологиялық із жасырынып жатыр. Миллиардтаған пластик кеңсе тауарлары, тонналаған жұмсалған қағаз, мыңдаған литр су және кесілген ормандар.

Бізге келісімшартты басып шығару немесе бірнеше параққа қаламмен қол қою болмашы әрекет сияқты көрінуі мүмкін, бірақ іс жүзінде әрбір кеңселік күн тонна‑тонна қалдық қалдырады.

Планета ауқымында «ескіше жұмыс істеу» әдеті табиғат үшін үлкен проблемаға айналуда. Қағаз құжат айналымы мен кеңсе тауарлары қоршаған ортаға нақты қалай зиян келтіретінін және бұл зиянды қалай азайтуға болатынын қарастырамыз.
 

Кеңседегі пластик — бұл тек қаламдар мен маркерлер емес. Әрбір компанияда құжаттарға арналған пластик науалар, қоқыс жәшіктері, органайзерлер, қалам қойғыштар, файл-папкалар және тағы басқа ондаған ұсақ заттар болады. Олардың барлығы қысқа мерзімді пайдалану үшін жасалған — бірнеше ай немесе, ары кетсе, бір жыл. Осы мерзімнен кейін кеңсе жабдықтарының басым бөлігі қоқысқа тасталады.


Plastic Oceans International ұйымының бағалауынша, жыл сайын әлемде 400–430 миллион тоннадан астам пластик өндіріледі, және осы көлемнің шамамен 10%-ы бір реттік өнімдерге, соның ішінде кеңсе тауарларына тиесілі. Тек шарикті қаламдардың өзінен жыл сайын шамамен 9 миллиард дана тасталады. Сонымен қатар, қайта өңдеу деңгейі өте төмен болып отыр: БҰҰ деректері бойынша, өндірілген барлық пластиктің небәрі 9%-ы ғана қайта өңделеді.

Қалғанының барлығы он жылдап қоқыс полигондарында жатады немесе қоршаған ортаға түседі. Пластикалық бұйымдар жүздеген жыл бойы ыдырамай, 5 мм-ден кіші микропластик бөлшектерге айналады. Бұл бөлшектер қазірдің өзінде барлық жерде табылып жатыр: мұхиттарда, топырақта, ауада, тіпті ауыз суда да бар.

World Wildlife Fund (WWF) зерттеуіне сәйкес, орта есеппен адам аптасына шамамен 5 грамм микропластик жұтады — бұл бір несие картасының салмағына тең.

Кеңсе тауарлары зиянсыз болып көрінеді, себебі біз оның салдарын бірден байқамаймыз. Алайда шын мәнінде қайта өңдеусіз тасталған пластик қоқыс жәшігі немесе сынған құжат науасы — табиғатта ғасырлар бойы сақталып қалатын миллиондаған тонна қалдықтардың бір бөлшегі.

Егер пластик кеңседе бірден көзге түссе, қағаз әлдеқайда бейбіт көрінеді. Қағаз табиғи, тез ыдырайды — еш қауіп жоқ сияқты. Бірақ шын мәнінде оның экологиялық ізі әлдеқайда күрделі әрі салмақты.

Environmental Paper Network деректері бойынша, жыл сайын әлемде шамамен 400–430 миллион тонна қағаз өндіріледі. Барлық кеңселік қағаздың шамамен 93%-ы ағаштан жасалады, ал тек 7%-ы — қайта өңделген шикізаттан. Бір тонна кеңсе қағазын шығару үшін шамамен 17 ағаш кесіліп, 26 000 литр су жұмсалады және орташа пәтердің бір айлық энергия шығынына тең электр қуаты жағылады.

Макулатураны қайта өңдеу экологиялық залалды азайтуға көмектеседі. Қайталама талшықтардан қағаз өндіру жаңа шикізаттан өндірілген қағазбен салыстырғанда шамамен 50% аз су және 30–40% аз энергия талап етеді. Бұл ресурстарға түсетін қысымды азайтады. Дегенмен, қайта өңдеу шексіз емес: 5–7 циклдан кейін қағаз талшықтары тым қысқарып, оларды қайта қолдану мүмкін болмай қалады. Бұдан бөлек, қайта өңдеу процесінің өзі де су, энергия және химиялық заттарды қажет етеді.

ҚР Экология министрлігі мен KazWaste қауымдастығының деректері бойынша, Қазақстанда жыл сайын шамамен 5 миллион тонна тұрмыстық қатты қалдық пайда болады. Оның небәрі 15%-ы ғана қайта өңделеді, ал қалғанының барлығы қоқыс полигондарына кетеді.

Қағаз бен пластик барлық қалдықтың төрттен біріне жуығын құрайды. Қағаз өнімдері — шамамен 12%, пластик — тағы 11%. Бірақ осы материалдардың басым бөлігі сұрыпталмайды және қайта өңдеуге жіберілмейді.

Қағаз құжат айналымының зияны сөз болғанда, табиғи шешім — электронды құжаттарға көшу болып көрінеді. Мұндай формат көптеген экологиялық мәселені шынымен де жояды: орман кесуді қажет етпейді, су пайдаланылмайды және қоқыс полигондарында орын алмайды.

Алайда, электронды шешімдер де экологиялық із қалдырады. Барлық құжаттар тәулік бойы жұмыс істейтін серверлерде сақталады, ал бұл тұрақты электр энергиясын тұтынуды білдіреді. International Energy Agency деректері бойынша, 2023 жылы әлемдік дата-орталықтар бүкіл өндірілген электр қуатының шамамен 1,5%-ын тұтынған. Сонымен қатар, компьютерлер мен смартфондарды өндіру — бұл металл мен пластикті өндірумен және электрондық қалдықтардың артуымен тығыз байланысты.

Соған қарамастан, барлық зерттеулер көрсетіп отыр: электронды құжат айналымы экология үшін қағаздан әлдеқайда тиімді.
Green Computation Systems компаниясының талдауы көрсеткендей, бір электронды файлды бес жыл сақтау — оны тіпті қайта өңделген қағазға басып шығаруға қарағанда азырақ энергия мен ресурс талап етеді.

Тағы бір артықшылығы бар: электронды архивтерді кеңейту әлдеқайда оңай. Олар физикалық кеңістікті қажет етпейді, тасымалдауды, сақтауды немесе жоюды талап етпейді. Сонымен қатар, заманауи дата-орталықтардың көбі қазір жаңартылатын энергия көздерінде жұмыс істейді.

Осылайша, электронды құжат айналымына көшу — мінсіз шешім болмаса да, табиғатқа түсетін салмақты азайтудың ең тиімді жолы.

Экологиялық шешімдер қабылдау үшін ерлік жасау қажет емес. Барлық қағаз құжаттардан бірден бас тарту немесе бүкіл пластик папкаларды лақтырып тастау міндет емес. Біртіндеп электронды құжат айналымына көшу, тек шынымен қажет файлдарды басып шығару және бір реттік кеңсе заттарының орнына қайта пайдалануға болатындарын таңдау — жеткілікті.

Кеңседегі үйреншікті жұмыс форматына енгізілген әрбір шағын өзгеріс — бұл қоршаған ортаның тазалығы мен жұмыс ыңғайлылығына қосылған үлес.

Болашақ кеңсе — бұл қағазға толы үйінділер мен қоқыс жәшіктері емес. Бұл — қарапайым, тез және жауапкершілікпен жұмыс істеу форматы.