Мемлекеттік кірістер комитеті адал бәсекелестікті қорғау, «жалған мәмілелерді» ерте анықтау мақсатында тәуекелдерді басқару жүйесін (ТБЖ) пайдалана отырып, тәуекелі жоғары салық төлеушілер бойынша ЭШФ жазып беруді шектеу жөніндегі пилоттық жобаны іске қосты.
Бастапқы кезеңде тәуекелді анықтаудың жеделдігіне аса назар аударылды. Осы мақсатты іске асыру зияткерлік талдауды қолдана отырып, электронды шот-фактуралардың мәліметтерін талдау арқылы жүргізіледі.
Сондай-ақ, бұл адал бизнесті «бір күндік» фирмалармен байланыстан қорғайды, адал салық төлеушілерге айтарлықтай зиян келтіру қаупін азайтады және ұзақ уақыт өткеннен кейін өсімпұлды есептеумен (2-5 жыл) салық төлеу туралы талап қояды.
Аналитика тауарсыз мәмілелерді, сондай-ақ жалдамалы жұмыскерлердің саны бойынша қолда бар мәліметтерді, қандай да бір қызметтерді көрсету мүмкін еместігінің тәуекелдерін анықтайды.
Мысалы, ЭШФ деректері бойынша «А» компаниясы «Б» жеткізушіден экскаватор сатып алды, бұл ретте осы жеткізушіден тіркеу органдарында экскаватор тіркелмеген (мемлекеттік нөмір), сатып алынбаған және импортталмаған.
Осылайша, «А» компаниясы өз шығындарын заңсыз ұлғайтты, есептелген қосылған құн салығы (ҚҚС) асып кетті және жалған құжаттар жамылып қолма-қол ақшаны қолма-қол ақшаға айналдырды. Қолма-қол ақшаға, арзан бағамен, жеке тұлғалардан экскаватор сатып алды.
Тағы бір мысал, «А» компаниясы шығындарда құрылыс жұмыстарын орындау үшін қызметкерлері жоқ жеткізуші көрсеткен құрылыс қызметтерін көрсетеді. Бұл ретте, өнім берушіде осы құрылыс қызметтерін көрсете алатын қосалқы мердігерлердің болмау факторлары ескеріледі.
Шын мәнінде, «А» компаниясы осы құрылыс жұмыстарын өз күшімен орындады (жалақысы есептелетін штаттық қызметкерлер саны жеткілікті), алайда пайданы төмендету үшін құрылыс қызметтерін сатып алу бойынша жалған мәмілелер жасалды.
ЭШФ шектеу жөніндегі Пилот осындай жалған мәмілелерді жедел анықтауға және адал бизнесті қорғауға бағытталған.
Хабарламалар жоқ тауарды іс жүзінде сата алмаған немесе жалдамалы жұмыскерлердің болуын талап ететін қызметтерді орындай алмаған тәуекелді өнім берушілердің атына қойылады.
Жалған мәмілелер бойынша барлық қажетті құжаттарды алғаннан кейін осы мәмілелерді жарамсыз деп тану бойынша талап-арыз жұмыстары жүргізіледі.
Бүгінгі таңда 101 мың ҚҚС төлеушілерінің 10 409-на қатысты ЭШФ жазып беруді шектеу жүзеге асырылды, оның ішінде 2 065-тен шектеу алып тасталды, бұл шектеуге әкеп соққан бұзушылықтардың жойылуына байланысты. Тәуекел айналымының сомасы 3,3 трлн.теңге болатын 8 344 салық төлеуші бойынша ЭШФ жазып беру шектелген.
Бұрын «біркүндік» фирмаларын анықтау және ЭШФ жазып беруді тиісті шектеу 2016 жылдан бастап алғаш рет ақша қаражатын қолма-қол ақшаға айналдыру үлесін 38% - ға түсуін қамтамасыз етті (2019 жылы-2,8 трлн. теңге, 2020 жылы-1,7 трлн. теңге).
Осы салық төлеушілер бойынша ЭШФ жазып беруді шектеумен қатар, талап-арыз жұмыстары жүргізілуде, тіркеу 380 млрд.теңге тәуекел айналымы сомасына жарамсыз деп танылды, мәмілелер 160 млрд. теңге тәуекел айналымы сомасына жарамсыз деп танылды. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 216-бабы бойынша 70 млрд. теңге көлемінде залал келтірілген 609 қылмыстық іс қозғалды.
Негізінен, Мемлекеттік сатып алуларда және квазимемлекеттік секторда әртүрлі көп деңгейлі схемалар арқылы бір күндік фирмаларды қолдана отырып ақшаны қолма-қол ақшаға айналдыратындығы байқалады.
Пилот шеңберінде мемлекеттік кіріс органдары тәуекелдің жоғары дәрежесіне жатқызылған салық төлеушіден қаржы-шаруашылық операцияны жүзеге асыру фактісін растайтын құжаттарды ұсынуды талап етуге құқылы.
Хабарламалар мен хабарламаларды пысықтауға біркелкі тәсіл қолдану мақсатында Комитет мәмілелердің жалғандық тәуекелін айқындау тетігімен аумақтық бөлімшелердің қызметкерлері үшін әдістемелік ұсынымдар әзірледі, ол үнемі жетілдіріліп отырады.
Пилоттық жобаны жүргізу барысында «тәуекелді» салық төлеушілер, яғни басшылардың заңды тұлғаға іс жүзінде қатысы болмаған кезде, басшылардың және (немесе құрылтайшылардың) ұйымды тіркеуге (қайта тіркеуге) және қаржы–шаруашылық қызметіне қатыстылығын не қатыспайтындығын анықтау қажеттігі туындайтынын ескеру қажет.
Салық кодексінің 71-бабына сәйкес белгілі бір іс-әрекеттерді жасау кезінде фотосуреттерді, бейнежазбаларды жасауды жүзеге асыру және басқа да материалдарды жинау жағдайлары көзделген.
Аумақтық мемлекеттік кірістер органдарының қызметкерлері түсініктемелер мен құжаттарды қарау мерзімдерін бұзған немесе хабарламаларда көрсетілген мәмілелерге қатысты емес артық құжаттарды талап еткен жағдайда, Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тәртіппен және мерзімдерде Комитетке өтініш білдіруді сұраймыз.